Postcard from Budur / Gonca Özmen

These were the years when I learned that going means to be torn from one’s roots. Burdur is a city located in Turkey’s Mediterranean region, a small, quiet and peaceful place in the Southern Lake District, a city that always seemed to keep to itself.  The importance of Burdur for me has always been its beautiful lake. The seventh biggest lake in the country. The third biggest of the salt lakes. It was formed when waters filled a trough-shaped tectonic bowl. That became a closed basin. Without any currents. A habitat for almost one hundred species of bird, for some three-thousand waterfowl, for native species of fish and countless types of plant life. It is also the wintering-ground of the “White-headed duck”, a species on the verge of extinction.  

Tragically, thirty-one of the sixty-five lakes located in the Turkish Lake District, which takes in the provinces of Antalya, Isparta, Burdur, Afyonkarahisar, Denizli and Konya, have completely dried up. A further eleven of these are threatened by drought. Some one million, four hundred thousand hectares of wetland are now arid. The lakes have died. Turkey failed to protect both its lakes and its rivers. Whatever measures or precautions have been undertaken to reverse this are still insufficient. Environmental solutions are not being produced, in fact, the situation is being ignored. Burdur Lake has been shrinking since 1987 due to the increase in irrigated farming, the construction of dams on the rivers that feed the lake and widespread and uncontrolled use of the underground water reserves.

Burdur Lake is drying up.  Every day it is dying some more. Its waters are now saltier. More bitter. Its waters are now more acrid. My dear friend and I, the film director Mehmet Şafak Türkel, decided, after many years, to come together to try to save the lake. We returned to the lake we had long left behind in order to be a remedy to its woes. This we did with the greatest enthusiasm and resilience, with the wildest love and loyalty. For the lake had raised us- had shared our pains- had partaken in our joys- had given us a voice. Indeed, it had given us roots. Şafak began to shoot the “Lament for the Lake” documentary in 2015, asking “Can a documentary film save a lake from drying up?”.

Şafak is no longer with us. His voice, his turmoil are no longer with us, Şafak has died, and the lake too has died!

I dedicate this entire project to Şafak. Let him rest in peace with all of his insects and bugs.

https://www.youtube.com/watch?v=TcYz543ep-I

 

Ode to the Lake

If anything, it was the lake that raised me. Yes, mostly it was the lake. Shut away from itself. Its waters brackish. Its fish washed up on the shore. Beginning, as it was, to dry up. 

I have always looked for roots. A shelter I could fit into. Sometimes turbulent, mostly still. A place that never revealed itself to a mere cursory glance. 

If I could be anything, I would be a lake. A devotee of the depths. A besieged body of water. That let its own troubles flow back into itself. That took on an acrid taste the more it stood still. That darkened the more it saw, the more it understood.

***

Tell your woes to water the old people would say. As water will sweep them away. As water is our closest friend.  As water never hides its wounds. Tell your woes to that flowing water- let it load them on its back and drive them before it, let it drag them away and topple them into the depths…

Instead, I told my woes to stagnant water. One that had no outlet at all. One that never flowed. One that could take nothing far away. For years I told all to water that just stood there. That grew more bitter the more it stood…that grew harder the more it stood…that sunk deeper to the bottom the more it stood…that withdrew into itself the more it stood… to a water that gathers all into it in swirls and eddies….to a lake…to Burdur lake.

I wanted that same lake to give me a voice, to give me roots, to give me a coolness, a promise, a handle to grab, a flowing, warbling desire…often I’d go to its bank. And look long as it trembled whenever the wind rose. I’d count the rings that were formed whenever a stone was dropped into it. I’d follow its stillness as it forged the evening sun, its determination as it swept dead fish up to the shore, its cussedness when it was bored, its pride on greeting the morning…

In raptures this besieged water stretches before me. Its freedoms curtailed, its desires huddled in its subconscious. To be a lake means to be besieged a little. An open prison for water. An unmoving, dead stretch of water. Estranged from the white foam of flowing water. Devoid of any gurgling sound. Water that holds its turbulence within. And shimmers slowly, like a wise tree. Like a long, white bearded life. Like a far off dream. That resists where it stands. That revolts with its very existence.

***

How subtly it also told me its woes. Do not ask if a lake can tell a person its woes. From solitude both the lake and the person can acquire a new voice. One only needs to bend down to hear. As it did to me, as I did to it. Bending down to each other, giving ear to even the tiniest crackle. Mimicking each other. For even a lake lacking an outlet can flow. A fresh language is added then to the human repertoire. This I have seen. We began to flow together right from the point where we had forgotten how to. We spilled into the first opening we came across.

Whatever I have experienced, I experienced by its shores. First love, the first kiss, the first excitement, the first tears, the first hurt and the first abandonment-that came with a lump lodged in its throat. The first lines, the first quatrains, the first poems… the first yellow poetry notebook – that I lost on its shores, only to find it again many hours later… my very self-that I lost on its shores, only to find it again many years later. 

Later I began to keep the lake’s diary. Weaving its moods into those of my own. As I bound myself to its being. Its mood at five in the morning, at one during the day, at four in the afternoon, at seven in the evening and at twelve midnight. Water is ever changeable; it is the element that can never hide itself away. It cannot abide being held prisoner, it recognizes no borders. As it ebbs and flows it changes, it mutates, it causes to change, it causes to mutate. Hard as darkness, though never as conservative as it.

Morning on the lake resembles a child waking from sleep. Its waves seem to blink their sleepy but shining eyes. It sucks on the rays of the sun as if it were drinking milk. In summer how fragrant this milk becomes. The wind brings myriad scents of flowers, fruits and vegetables to the lake. In the morning breeze it turns into a thrilling flutter. The wind urges it to turn and toss and to free itself from this ancient depth.

It’s as if its waters have acquiesced to the fate of midday. A captive to its own beauty. In autumn a deep yellow scent lays siege to these waters; the yellow of straw and the steppes; the yellow of separation and death…. towards the end of September, a shade of ashen grey is added to the mix.

Most of all it is the lake night I love. Just as I love my own night most, most of all. In its night are found fish and birds, while in mine there are never-ending byroads, secluded spots and blind alleys. As we tumble at night into dream how much then we both become our true selves- in the endless flow of our minds…

Translated by Neil P. Doherty

Akdeniz Bölgesi şehirlerinden biri Burdur. Türkiye’nin güneyinde küçük bir şehir. Kendi halinde. Etliye sütlüye karışmayan. Dingin bir yer. Göller Bölgesi’nde. Burdur, benim için o güzelim gölüyle anlamlı oldu. Hep. Anadolu’nun en derin göllerinden Burdur Gölü. Yüzölçümü açısından da en büyük yedinci gölü. Tuzlu göller arasında da üçüncü büyük göl. Oluk şeklindeki tektonik çöküntünün sularla dolması ile oluşmuş. Kapalı bir havzada. Akıntısı yok. Endemik kuş türlerinin barınma alanı. Yüze yakın kuş türüne, üç yüz bine yakın su kuşuna, endemik balıklara ve çeşitli bitki türlerine yuva. Nesli tükenmekte olan “dikkuyruk” ördeklerinin kışlama alanı.  

Yazık ki Antalya, Isparta, Burdur, Afyonkarahisar, Denizli ve Konya’yı içine alan Göller Bölgesi’ndeki 65 gölden 31’i tamamen kurudu. Göllerin 11 tanesi de kuraklık tehlikesi altında. Yaklaşık 1 milyon 400 bin hektar sulak alan kurudu. Göller öldü. Türkiye göllerini de, derelerini de koruyamadı. Alınan önlemler, yapılan çalışmalar hala çok yetersiz. Çevreci çözümler üretilmiyor, görmezden geliniyor. Burdur Gölü de yaygınlaşan sulu tarım, gölü besleyen dereler üzerine yapılan barajlar, kontrolsüz yeraltı suyu kullanımı nedeniyle 1987’den beri küçülüyor.

Burdur Gölü kuruyor. Gün gün ölüyor. Suları artık daha tuzlu. Acı. Suları artık daha kekre. Kıymetli dostum yönetmen Mehmet Şafak Türkel’le yıllar sonra yeniden buluşup gölü kurtarmaya girişmiştik. Ardımızda bıraktığımız Burdur Gölü’ne yıllar sonra dönüp ona çare olalım diye. Bir güzel heves, bir delişmen aşk, direnç ve vefayla. Bizi kıyısında büyütmüştü – derdimizi paylaşmış – coşkumuza karışmış – bize ses vermişti. Bize kök vermişti. “Göle Yas” belgeselini başlatmıştı Şafak 2015 yılında. “Bir belgesel film kurumakta olan bir gölü kurtarabilir mi?” diye sormuştu.

Şafak yok artık. Sesi yok. Çalkantısı yok. Şafak öldü. Göl de öldü!

Bu projedeki tüm çalışmalarımı Şafak’a adıyorum. Börtüsü böceğiyle barışık uyusun! 

https://www.youtube.com/watch?v=TcYz543ep-I

 

 

Göle Övgü

Büyütse büyütse bir göl büyütmüş beni. En çok o. Kendine kapalı. Suları acı. Balıkları kıyıya vurmuş. Kurumaya yüz tutmuş. 

Hep bir kök aramışım. İçine sığabileceğim bir su kabı hep. Azıcık çalkantılı, çokça durağan. Üstünkörü bir bakışa kendini hiç açmayan.

Olsam olsam bir göl olurmuşum ben zaten. Bir kuşatılmış su. Derdini kendine akıtan. Durdukça kekre bir tada varan. Gördükçe, anladıkça daha da kararan.

***

Derdini suya dök derler eskiler. Su, alıp götürür diye. Su, insana en yakın arkadaş diye. Su da yarasını saklayamaz diye. Akan bir sudur ama derdini diyeceğin –  yüklenip götüren, önüne katan, sürükleyen, alaşağı eden…

Bense duran bir suya döktüm içimi. Gideri olmayan. Ak(a)mayan. Hiçbir şeyi uzaklara götürmeyen. Öylece duran bir suya dedim diyeceklerimi uzun yıllar. Durdukça acılaşan… Durdukça katılaşan… Durdukça dibe doğru genişleyen… Durdukça içine kapanan… Girdaplarla içine içine alan bir suya… Bir göle… Burdur Gölü’ne…

Bana ses versin istedim, bana kök versin istedim. Bana bir serinlik, bir vaat bana, bir tutamak, bir şırıl heves… Yamacına gidip durdum çokça. Uzunca baktım titremesine rüzgâr çıktığındaki. Bir taş düştüğündeki halkalarını saydım. Akşam güneşini eyleyişindeki dinginliğe, ölü balıklarını kıyıya atarkenki keskinliğine, canı sıkkınkenki huysuzluğuna, sabahı karşılayışındaki gurura…

Kuşatılmış bir su idi önümde esrik uzanan. Özgürlükleri kısıtlanmış, arzuları bilinçaltına atılmış. Göl demek, kuşatılmışlık demek biraz da. Suların yarı açık hapishanesi. Devinimsiz, ölü bir su parçası. Özgür suların ak köpüklerine yabancı. Gürül bir sesi olmayan hiç. Çalkantısını içinde tutan. Balkımasını ağırdan alan. Bilge bir ağaç gibi. Uzun, beyaz sakallı bir yaşam gibi. Bir uzak düş gibi. Durarak direnen. Varlığıyla başkaldıran.

***

O da bana döktü derdini inceden. Bir göl bir insana derdini döker mi deme. Yalnızlıktan sesler edinir bir insan da bir göl de. Eğilmek gerek sadece duymak için. Benim ona, onun bana yaptığı gibi. Birbirine eğilmek, kulak kesilmek en ufak bir çıtırtıya bile. Özenmek birbirine. O zaman gideri olmayan bir göl bile akıyor işte. Yeni bir dil ekliyor insana. Ben gördüm. Akmayı unuttuğumuz yerden başladık onunla akmaya ikimiz. Bulduğumuz ilk aralıktan döküldük.   

Bir zaman onun kıyısında yaşadım ne yaşadımsa. İlk aşk, ilk öpüşme, ilk coşku, ilk ağlama, ilk burkulma, ilk kalakalma boğazında tortop bir yumruyla. İlk dizeler, ilk dörtlükler, ilk şiirler… İlk dize defteri – kıyısında birden kaybedip saatler sonra bulduğum.  

Gölün günlüğünü tutmaya başladım sonra. Onun hallerini kendi hallerime ekleye ekleye. Kendimi ona eklemleye eklemleye. Gölün sabah beş hali, öğlen bir, öğleden sonra dört, akşam yedi, gece on iki hali. Su değişkendir çünkü gizleyemeyendir kendini. Tutsaklığa katlanmaz, sınır tanımaz. Değişir, dönüşür. Değiştirir ve dönüştürür de. Kara gibi sert, kara gibi tutucu değildir hiç.

***     

Bir çocuğun uykudan uyanışını andırır gölde sabah. Uykulu, ama ışıltılı gözlerini kırpıştırır gibidir dalgaları. Güneş ışınlarını süt içercesine emer. Mevsim yazsa aromalıdır bu süt. Rüzgâr, binbir çiçeğin, meyvenin, sebzenin kokularını taşır göle. Coşkulu bir çırpınışa eğilimlidir sabahın seherinde. Rüzgârın kışkırtmasıyla bin yıllık çukurundan kurtulmak için çalkanır.

Öğleyin yazgısına boyun eğmiş gibidir suları. Güzelliğine esir, kendine tutsak. Sonbaharda sapsarı bir koku kuşatır sularını; saman sarısı, bozkır sarısı, ayrılığın ve ölümün sarısı… Eylül sonuna doğru, kül rengi de eklenir buna.

Akşamı sanki her şeye kapamıştır gözlerini, kulaklarını. Ayna tutar içine.    

Ben gölün gecesini severim en çok. Kendimin de en çok, en çok gecesini severim. Onun gecesinde balıklar, kuşlar; benimkindeyse dön dön bitmez ara yollar, kuytular, çıkmaz sokaklar. Düşe düştüğünde geceleri hem göl hem ben nasıl da kendimizizdir artık – aklımızın sonsuz akışında…