bunkers of clandestine love
… i have to write down a postcard to abroad. today, unlike before, postcards are no longer in use. we abandon them, just like the morse code, despite them helped us to share the joy with someone who was far away at the time. well, it is already known: man is not only a homo sacer but an abandoner too. back to the foremost argument. i just wish for writing a postcard and, even though i am a child of parents “postcard-scribes”, i do not know how to. people with more experience than me in the field publications into foreign languages gave me some realistic pieces of advice. they trusted me their life secret. — if you are going to succeed in the west – they recommend in an undertone – emphasise only those aspects that make a profound impression on west people.
every time i go back to the sea, to replace the old pictures with new ones, i observe that the sea has carried out its revenge. this sea, which in summer resembles a domesticated pet, in wintertime returns like a wolf. the sea has swallowed up fern-made beach umbrellas, tents covered with palm branches as well as summer-time bars, that live only one season under italian and latin-american names. the sea bites the hips of the gentle slopes of the hills in front of its waves as if biting the ribs of a deer. However, we already know. more than anything, the sea likes to eat bunkers.
we have been seeing for 30 years that the albanian adriatic sea part is fed with iron and concrete. these capsules products of paranoia were embedded in the front of the blu space. they were stationed there to observe the enemy from the distance, to signal his coming to and to defend us from whom would arrive from the sea. although the enemy never arrived, we waited for closed in our anti-atomic bunkers. while looking for to be a candidate for a hero – a grade that in the atheist state competed for the rank of a candidate for an angel – many soldiers and mobilised citizens wrote their names of their real and hypothetical girlfriends on the concrete; others engrave their initials with bayonets, as well as the date of their release from obligatory military service. beautiful girl’s names. invisible girls, hidden behind fragile names. eni.moza.linda.vjollca. dude was here. the uncle left. another 10 days. then some heart’s shapes and any anchor painded.
most of those bunkers are now rolled into the sea. along with them are rolled up into the sea the names of the cities from where the soldiers came from, the names of the unknown girls, symbols, and initials. where the people of these names may now be? are they together? or do they ever manage to unite, as they had dreamed?
for a long time, after the fall of the communist regime, these “iron and concrete houses”, similar to shaved military heads, served as “houses of passion” for all those who had nowhere to shelter their secret love. these bunkers today look like the severed heads after a duel between ideologies, which clothed the love in military uniform. Perhaps converting bunkers to love shuttles should not have been too difficult, as long as the fire was always inside. but looking upside down, that abandoned military installation stuck even to this day on the shores of the albanian sea, in the area of kallmi, in durrës city, looks like a stubborn soldierly phallus made of concrete and steel, which is trying to impregnate the shore’s soil again. even though someone else tried to soften their ferocity by painting them with strong vivid colors and to make them more attractive to tourism, the corrosion was more persistent than the paint.
these days, new personal names come from distant lands, less-known cities and states, from those that have never been written before over a bunker, have been marked close to the old local names, written earlier over there. — are they those who once upon a time sheltered here their clandestine love? — no, they are real clandestines. whose lovers are these? — they are adorer of survival’s cult. they are soldiers of the immigrant division of clandestine hopes.
this new arrival makes the abandoned bunker on the shores of durrës feels still alive, yet useful and necessary. its half-dome takes the form of a helmet-hemisphere over which is written the name of egypt, syria, and iran. from the love letters and the names of the albanian former clandestine lovers, written and engraved on the inner wall of the bunkers, if soldiers are not born again, immigrants seem to be born. of those who have begun to use these bunkers as provisional houses, until they write their names in the registers of the other shores. until then the bunkers will be shelter-caves, wall-painted witness: cueva de las manos/cave of hands, translated for tourist needs. our sed postmodern altamira.
bunkerët e dashurisë klandestine
më duhet të shkruaj një kartolinë për jashtë shtetit. sot, ndryshe nga dikur, kartolinat nuk përdoren. i braktisëm ato, ashtu siç braktisëm kodin mors, pavarësisht se kartolonat na ndihmuan të ndajmë gëzimin me dikë që ishte larg. por tashmë dihet: njeriu nuk është vetëm një homo faber, por edhe një braktisës. po le të ktheheni te argumenti kryesor. dua thjesht të shkruaj një kartolinë dhe, edhe pse jam fëmijë i prindërve “kartolinashkrues”, unë nuk di si shkruhen ato. njerëz me më shumë përvojë se unë në fushë botimeve në gjuhë të huaja, më dhanë disa këshilla realiste. ata më besuan sekretin e tyre të jetës. — nëse do të kesh sukses në Perëndim – më rekomanduan ata zë të ulët – thekso vetëm ato gjëra që bëjnë përshtypje të thellë atyre. e kupton? ç’dreqin thua? qenkan klishe? po, po ashtu janë, por pa përfytyroje pak letërsinë si një pazar, në të cilin virgjëreshat e përbetuara, kanuni, ateizmi i shtetit shqiptar, çështja në mbrojtje të hebrenjve gjatë luftës së dytë botërore, trafiku i drogës dhe hakmarrja fisnore janë asortimente të shumëkërkuara. mos më thuaj se ke ndërmend të shkruash për bunkerët! a ka mbetur vërtet diçka ende e pathënë në lidhje me bunkerët shqiptarë, më thuaj? sa herë që kthehem në bregdet, për të zëvendësuar pamjet e vjetëruara me pamje të reja, vërej se deti e ka kryer hakmarrjen e tij. ky det, i cili në verë i ngjan një kafshe shtëpiake, në kohën e dimrit kthehet në ujk. deti ka gëlltitur çadrat e plazhit të bëra nga fieri, tendat e mbuluara me degë palme si dhe baret verore, që jetojnë vetëm një stinë nën emrat italianë dhe amerikano-latinë. deti kafshon ijet e shpateve të buta të kodrave, që gjenden përballë tij, sikur të kafshonte brinjët e një dreri. por ne tashmë e dimë. më shumë se gjithçka, deti pëlqen të hajë bunkerë.
kemi 30 vjet që shohim se pjesa adriatike e detit shqiptar ushqehet me hekur dhe beton. këto kapula, produkte të paranojës, rrinin ngulitur përballë hapësirës blu. ishin vendosur atje për të vëzhguar armikun nga larg, për të sinjalizuar ardhjen e tij dhe për të na mbrojtur nga cilido që do të mbërrinte nga deti. megjithëse armiku nuk mbërriti kurrë, ne pritëm. të mbyllur në bunkerët tanë antiatomikë. ndërsa kërkonin të ishin kandidatë për hero – një gradë kjo që në shtetin ateist garonte për gradën e kandidatit për engjëll – shumë ushtarë dhe qytetarë të mobilizuar nën armë shkruan emrat e të dashurave të tyre reale dhe hipotetike në beton. të tjerët gdhendën inicialet e emrave të vet me bajoneta, përfshi edhe datën e lirimit të tyre nga shërbimi i detyrueshëm ushtarak. emra vajzash të bukura. vajza të padukshme, fshehura pas emrave të brishtë. eni.moza.linda.vjollca. daja ishte këtu. iku daja. edhe 10 ditë. pastaj ndonje zemër dhe ndonjë spirancë.
shumica e atyre bunkerëve tani janë rrokullisur në det. së bashku me ta u rrokullisën në det edhe qyteteve nga kishin ardhur ushtarët, emrat e vajzave të panjohura, simbolet dhe inicialet. ku mund të jenë tani njerëzit e atyre emrave? a janë bashkë? a mundën ndonjëherë të bashkohen, siç kishin ëndërruar? pas rënies së regjimit komunist, këto “shtëpi prej hekuri dhe betoni”, të ngjashme me kokat rruara ushtarake, shërbyen si “shtëpi pasioni” për të gjithë ata që nuk kishin se ku ta strehonin dashurinë e tyre të fshehtë. sot, këta bunkerë duken si kokat e prera pas një dueli mes ideologjive, të cilat e veshën dashurinë me uniformë ushtarake. mbase kthimi i bunkerëve në kapsula dashurie nuk duhet të kishte qenë punë shumë e vështirë, për sa kohë që zjarri ishte gjithmonë aty brenda. por, duke i parë të përmbysur dhe kokëposhtë, ato instalime ushtarake të braktisura, ngulur edhe sot në brigjet e detit shqiptar, në zonën e kallmit, në qytetin e Durrësit, duket si një fallus ushtarak kokëfortë prej betoni e çeliku, që përpiqet të mbarsë përsëri brigjet. megjithëse dikush u përpoq ta zbuste egërsinë e atyre konstrukteve, duke i pikturuar me ngjyra të gjalla e të forta, për t’i bërë disi më tërheqës për turistët, ndryshku doli më këmbëngulës sesa boja.
por duke parë me kokë poshtë, ai instalim ushtarak i braktisur i mbërthyer edhe sot e kësaj dite në brigjet e detit shqiptar, në zonën e kallmit, në qytetin e durrësit, duket si një fali kokëfortë ushtarak i bërë prej betoni dhe çeliku, i cili po përpiqet të mbarsë përsëri toka e bregut. edhe pse dikush tjetër u përpoq të zbuste egërsinë e tyre duke i pikturuar me ngjyra të forta të gjalla dhe t’i bënte më tërheqës për turizmin, korrozioni ishte më i qëndrueshëm se boja. sot, emra të rinj njerëzish ardhur nga vende të largët, qytete dhe shtete pak të njohura, që nuk janë shkruar kurrë më parë mbi një bunker, janë shtuar pranë emrave të vjetër të vendasve, shkruar më herët aty. — a janë ata të dikurshmit, që strehonin këtu dashurinë e tyre klandestine? — jo, janë klandestinë të vërtetë. — dashnorët e kujt janë këta? —janë adhurues të kultit të mbijetesës. ushtarë të divizionit të emigrantëve me shpresa klandestine. kjo prurje e re e bën bunkerin e braktisur në brigjet e durrësit të ndihet ende i gjallë, i dobishëm dhe i nevojshëm. gjysmëkupola e tij merr trajtën e një helmete-hemisferë, mbi të cilën është shkruar emri i egjiptit, sirisë dhe iranit. prej shkronjave të dashurisë dhe emrat e ish të dashuruarve klandestinë shqiptarë, shkruar e gdhendur mbi murin e brendshëm të bunkerëve, nëse nuk lindin përsëri ushtarë, emigrantët duket se kanë lindur. janë ata që kanë filluar t’i përdorin këta bunkerë si shpellë-strehë dhe shtëpi provizore, derisa të shkruajnë emrat e tyre në regjistrat e brigjeve të tjera. deri atëherë bunkerët do të vazhdojnë të jenë shpella dhe vendstrehime, dëshmitarë me mure të pikturuara: cueva de las manos/cave of hands, përkthyer për nevoja turistike. altamira jonë e trishtë postmoderne.